woensdag 17 mei 2017

KOEKOEK

Het is nu de tijd dat het koekoeksvrouwtje haar louche kunstje uithaalt en een ei legt in het nest van een veel kleinere zangvogel. Dit na eerst een van diens eieren verwijderd te hebben. Het mannetje blijft hierbij laf op afstand. Hij houdt het vrouwtje gemotiveerd met zijn bekende aanroep. Dit gedrag heeft de koekoek het image gegeven van onbetrouwbaarheid en overspel. In vroegere tijden was het zeggen van ‘koekoek’ een manier om aan te geven dat er binnen het aanwezige gezelschap sprake was van overspel. Een beetje onrechtvaardig voor de koekoek, want er is in het geheel geen sprake van overspel, niet eens van spel. Het is gewoon parasitisme en dat is wat anders.
Er zijn een paar erg mooie voorbeelden van het gebruik van deze symboliek in muziekstukken. De aardigste vind ik het lied Las coplas del cuco uit het ballet ‘El sombrero de tres picos’ (De driekante steek) van Manuel de Falla (1876-1946). Op een gezellige dorpsavond in Andalusië raakt de gouverneur verliefd op de vrouw van de molenaar. Even later wordt de molenaar om onduidelijke redenen gearresteerd en weggevoerd. De molenaarsvrouw weet wie daar achter zit en voelt nattigheid. Ze zingt een lied met de volgende tekst

In de nacht zingt de koekoek
waarschuwend alle echtgenoten
de deuren goed te sluiten
omdat de duivel altijd waakzaam is!
In de nacht zingt de koekoek
Koekoek!Koekoek!Koekoek!

Op het eind van het lied slaat de koekoeksklok negen keer en weet de molenaarsvrouw hoe laat het is. De gouverneur duikt op, maar bakt er als verleider niets van, waardoor alles toch goed afloopt.


Koekoek. Almere 

woensdag 10 mei 2017

DE INSPIRERENDE NACHTEGAAL

Stel je hebt het geluk om vlakbij het territorium van een nachtegaal (Luscinia megarhynchos) te wonen. Het is eind april, de nachtegaal is terug van zijn winterverblijf en zingt als voorheen dag en nacht. Ook dit jaar ben je weer onder de indruk van die welluidende en gevarieerde zang. Je vraagt je af wat de vogel bezielt om zich zo in te spannen. Hij moet wel heel wanhopig zijn, denk je. Het zit blijkbaar niet mee met het veroveren van een vrouwtje. Tegelijk heb je ook bewondering voor het doorzettingsvermogen van de vogel. Je vriendin heeft het net uitgemaakt en je wilde dat ze de nachtegaal ook kon horen zingen. Misschien zou dat helpen. Je fantaseert dat je samen met haar in een prachtige tuin wandelt, dat alles koek en ei is, en dat net op dat moment de nachtegaal zingt. De buurman heeft een keer een schoen naar de vogel gegooid, hij kon er niet van slapen. Niet bepaald een romantisch figuur, die buurman. Via een dergelijke gedachtegang zijn in de loop der eeuwen honderden gedichten en composities ontstaan. Soms gaat de schrijver niet verder dan het weergeven van de zang zoals Hans Warren

De nachtegaal 

Tio, tió, tio, tio, tio, tio, tio, tix.
Tzu, tzu, tzu, tzu, tzu, tzu, tzu, tzu, tzu, tzi.
Dzorre, dzorre, dzorre, dzorre, hi.
Wiet, wiet, tjie, tjie, tjie, tjie, retsuwo! 
Orr, etsjetsjetsjetsjetsjetsjetsjetsjetsj, woi-oit! 
U, u……, u……, u……, u……, u……, u…….
Orr, oewatl, oewatl, oewatl, at, at, at, ahoedju! 

Een vergelijkbaar muziekstuk, waarbij de componist probeert de zang van de nachtegaal zo precies mogelijk weer te geven, is moeilijk te vinden. De meeste componisten geven er liever hun eigen draai aan. Het tweede deel ‘Nachtigal’ uit de Sonata Representativa Avium van Heinrich Ignaz Franz von Biber (1644-1704) komt een beetje in de goede richting.
De meeste muziekstukken en gedichten associëren de nachtegaal met de liefde. De dichters projecteren dan hun eigen gevoelens en behoeften op de nachtelijke zanger. Die projectie gaat zover dat een enkeling meent dat het imiteren van de zang liefdesgevoelens kan opwekken bij de aanbedene. In de opera Les Noces de Jeanette van Victor Massé (1822-1884) wordt een bruiloft op het laatste moment afgeblazen door een twijfelende bruidegom. De bruid begeeft zich naar het huis van de bruidegom en zingt als een nachtegaal, wat uitstekend blijkt te werken (Air de Rossignol).
Helaas wordt deze methode tegenwoordig niet meer toegepast, hoewel je met al die moderne weergave-apparaten niet meer zelf een nachtegaal zou hoeven na te doen.

Nachtegaal in het Kotterbos bij Almere
luister 

woensdag 3 mei 2017

DIE VROLIJKE, AANGENAME LENTE.

De bijdrage van vogelzang aan de geneugten van de lente is in veel liederen bezongen. Soms ging de componist zover om die lentezang zelf in in zijn compositie te imiteren. Een welluidend voorbeeld is This merry pleasant spring van een anonieme Engelse componist uit de 16e of 17e eeuw. Ik heb het vertaald.

Die vrolijke, aangename lente. 
Hoor hoe zoet de vogel zingt 
en jubelt in hagen en doornstruiken. 
De nachtegaal presenteert zich. 
De mus bezingt zijn heet verlangen. 
De roodborst doet verhaal. 
De leeuwerik brengt trillers voort. 
Oh zoet, oh zoet, zo zoet als altijd. 
Al die zoete melodieen 
zullen zoete vogels ons nooit onthouden. 

Luister en geniet