dinsdag 12 april 2016

VOGELPARADIJS

Het zal geen verwondering wekken dat vogels ook in de schilderkunst een grote rol spelen. In zijn boek Vliegwerk biedt Matthias Depoorter een mooi overzicht van vogelschilderijen tot in de 20e eeuw. Hij laat zien hoe in de 17e en 18e eeuw vogels uit hele verschillende biotopen soms moeiteloos in één schilderij samengebracht werden. Predators en prooidieren konden broederlijk naast elkaar op dezelfde tak zitten. In het schilderij ‘Het aardse paradijs met de zondeval van Adam en Eva’ van Jan Breugel I en Peter Paul Rubens uit begin 1600 vliegt de Europese ijsvogel een rondje rond de levensboom samen met een Paradijsvogel uit Oceanië.


detail  ‘Het aardse paradijs met de zondeval van Adam en Eva’, Jan Breugel I en Peter Paul Rubens (Mauritshuis, Den Haag)

De neiging om ook in muziekstukken zulke combinaties te maken is nooit groot geweest. Logisch ook, want wie weet hoe zulke exotische vogels klonken. De schilder kon zich zich baseren op vogels in volières of op opgezette exemplaren. Maar daar hadden componisten weinig aan. Olivier Messiaen wist wél hoe tropische vogels klonken, hij beschikte over een grote collectie geluidsopnamen en kon ook de streken bezoeken waar deze vogels huisden. Daardoor was hij in staat om een zeer geloofwaardig equivalent te creëren van het werk van Breughel en Rubens. In zijn laatste compositie Éclairs sur l’Au-Delà (Flitsen uit het hiernamaals) laat hij in het deel Plusieurs oiseaux des arbres de Vie (Verschillende vogels van de levensboom) zo’n 25 vogels horen uit allerlei delen van de wereld. Onder de vogels die de Schepper bezingen de Shamalijster uit India en de Europese Rotslijster. Laten de oude schilders ons vaak raden naar de naam van de vogels, Messiaen is hier zeer duidelijk over. In zijn partituur staat duidelijk aangegeven welke vogel aan de beurt is. Of je ze zonder deze aanwijzingen zou herkennen is, net als in andere werken van Messiaen, zeer de vraag. Bij de omzetting naar zijn compositie gaat veel informatie over de zang verloren. Wat dat betreft hebben schilders een grote voorsprong. Zij kunnen de vogel bijna een-op-een weergeven.

Deel manuscript 'Plusieurs oiseaux des arbres de vie' Olivier Messiaen

Mattias Depoorter: Vliegwerk. Atheneum-Polak & Van Gennep.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten