DE UIL VAN JANACEK

Om de dood van zijn dochter Olga te verwerken schreef de Tjechische componist Leoš Janáček (1854-1928) een serie van dertien autobiografische pianostukken onder de titel ‘Op een overgroeid pad’. Een van die stukken kreeg in het Tjechisch de titel ‘Sýček neodletěl’. De beste vertaling hiervan lijkt ‘Het steenuiltje (little owl) is nog niet gevlogen’. In het Engels kom je echter als vertaling tegen ‘The barn owl (kerkuil) has not flown away’ en ‘The tawny owl (bosuil) has flown away’. Soms ook ‘The little owl has not flown away’ of ‘The little owl kept hooting’ en ook wel ‘The little owl still calls’. In het Duits zie je vaak als vertaling ‘Das Kauzchen (uiltje) schreit noch’, in het Nederlands ‘De uil is nog niet gevlogen’ of ‘ Het uiltje is nog niet weggevlogen’.

De titel verwijst naar oude volksverhalen waarin vooral de Steenuil wordt beschouwd als de verkondiger van de dood voor zieken. Dit heeft het te danken aan de gewoonte om in de buurt van alleenstaande huizen zijn geluid te laten horen. Dit geluid kan weergegeven worden als ‘komm mit’, vandaar.

In het stuk is het geluid van een uil een paar keer te horen.

De maten waarin dit het geval is zijn hieronder weergegeven.

Eerst hoor je het vleugelgeluid van de uil. Het herhaalde geluid daarna lijkt in de verste verten niet op de roep van een Steenuil. Ook niet op het geschreeuw van een Kerkuil. Ik hoor daar toch duidelijk de oe-hoe van een Bosuil (Strix aluco) in. Deze heeft alleen niet de reputatie van een doodsverkondiger. Janáček zelf heeft zich er terecht niet over uitgelaten, het ging hem natuurlijk om de symboliek. Zijn enig overgebleven kind was 20 jaar en leed aan de gevolgen van typhus. De prognoses bleven maar slecht. Hoe geef je zoiets aan in een muziekstuk? Er hoeft in werkelijkheid helemaal geen uil geweest te zijn.